کودکمان سرفه یا عطسه می‌کند و از گلودرد شکایت دارد؟ در دنیا کمتر والدینی هستند که این تجربه را نداشته باشند. در این مقاله به نحوه کنترل این علائم اشاره خواهیم کرد و راهکارهایی را برای جلوگیری از تب در کودکان ارائه خواهیم داد.
تب در کودکان چیست؟
به افزایش دمای بدن بیش از حد معینی تب گفته می‌شود. تب پاسخ طبیعی به شرایط مختلف است، که شایع ترین آنها عفونت می‌باشد.
به طور کلی، تب به معنای دمای بالاتر از ۳۸ درجه سانتیگراد است. ممکن است بسته به نحوه اندازه‌گیری دمای بدن (دهان، زیربغل، گوش، پیشانی یا مقعد) اعداد کمی متفاوت باشد.
اندازه‌گیری دمای زیربغل، گوش و پیشانی آسان‌تر از دمای مقعدی یا دهانی است. اگر فکر کنیم که فرزندمان تب دارد و بیمار به نظر می‌رسد، ممکن است پزشک از ما بخواهد که درجه حرارت او را اندازه بگیریم.
تقریباً هر کودکی در مقطعی دچار تب می‌شود. چالش اصلی این است که بدانیم چه زمانی باید نگران باشیم.
تب باعث فعال شدن سیستم ایمنی بدن می‌شود و درواقع یکی از مکانیسم‌های دفاعی بدن است.
اغلب تب‌های بین ۳۸ تا ۴۰ درجه برای کودکان بیمار مفید هستند و به بدن آنها کمک می‌کنند تا با عفونت مبارزه کند. اما کودکان با سن کمتر از دو ماه از این قانون مستثنی هستند. در صورت ایجاد تب در این سن، کودک باید بلافاصله توسط یک پزشک بررسی شود.
به‌طور کلی تب پدیده خطرناکی نیست، ولی کودک ما ممکن است به علت عفونتی که تب را ایجاد می‌کند، احساس ناخوشایندی داشته باشد. تب ناشی از عفونت باعث صدمه به مغز نمی‌شود، فقط تب بالای ۴۲ درجه سانتیگراد می‌تواند باعث آسیب‌های مغزی شود.
در صورتی کودک ما تب‌دار محسوب می‌شود که دمای دهانی (بالاتر از ۳۷،۵) یا دمای رکتال کودک (بالای ۳۸ درجه) باشد. دمای رکتال با قرار دادن یک دماسنج مخصوص مقعد، در مقعد کودک اندازه‌گیری می‌شود. دمای دهانی کودک را از طریق قرار دادن یک دماسنج مخصوص اندازه‌گیری دما می‌سنجیم. دماسنج از راه دهان زیر زبان کودک هنگامی که دهان او بسته است، قرار می‌گیرد.
انواع تب در کودکان
تب اغلب با لرز (لرزش و احساس سرما) همراه است.
هیپوتالاموس در مغز مسئول تنظیم دمای بدن است و در شرایط عادی یک سطح بهینه برای دمای بدن تعیین می‌کند که در حدود ۳۷ درجه سانتیگراد است. در صورت تغییر دمای بدن از این مقدار، بدن سعی می‌کند با ایجاد تعریق برای خنک کردن یا انقباضات ماهیچه‌ای و لرز برای گرم کردن، دمای خود را به سطح مطلوب بازگرداند.
هنگامی که کودک تب دارد، برای مبارزه با عفونت، دمای بهینه بدن افزایش می‌یابد و زمانی که دمای بدن کودک کمتر از این نقطه تعیین شده باشد، احساس سرما می‌کند و با ایجاد انقباضات ماهیچه‌ای، دچار لرز می‌شود. هدف از این انقباضات عضلانی افزایش دمای بدن برای کمک به مبارزه با عفونت و بیماری است.
تب ناشی از عفونت‌های ویروسی در کودکان
عفونت‌های ویروسی بسیار شایع‌تر از عفونت‌های باکتریایی هستند.
معمولا علائمی مانند آبریزش بینی، سرفه، خس خس سینه، گلودرد، قرمزی چشم و اسهال بیشتر به نفع ابتلا به عفونت ویروسی است تا عفونت باکتریایی. اگر چند نفر از اعضای خانواده علائم مشابه داشته باشند، نیز معمولا نشان‌دهنده عفونت ویروسی است؛ زیرا عفونت‌های ویروسی به راحتی منتقل می‌شوند.
در بیشتر موارد عفونت‌های ویروسی به خودی خود بهبود می‌یابند و نیازی به درمان با آنتی‌بیوتیک ندارند.
تب به همراه استفراغ در کودکان
بیماری‌های مختلفی از جمله گاستروانتریت (اسهال و استفراغ) یا عفونت گوش ممکن است باعث بروز تب و استفراغ در کودک شوند.
تب و استفراغ گاهی اوقات می تواند نشانه بیماری‌های جدی‌تر مانند عفونت‌های دستگاه ادراری، ذات الریه یا مننژیت باشند. به همین دلیل اگر فرزندمان تب دارد و استفراغ می‌کند باید به پزشک مراجعه کنیم.
تب بعد از واکسیناسیون در کودکان
برخی از واکسن‌های دوران کودکی می‌توانند باعث بروز تب در فرزندمان شوند. بسته به نوع واکسن، زمان بروز و مدت تب متفاوت است. به همین دلیل بهتر است در این زمینه از کارکنان بهداشتی (پزشک، بهورز، پرستار و …) سوال بپرسیم.
علائم تب در کودکان
دمای بدن از فردی به فرد دیگر و در ساعات مختلف روز کمی متفاوت است. معمولا میانگین دمای طبیعی بدن ۳۷ درجه سانتیگراد تعریف می‌شود.
تب خود یک علامت است و بسته به علت آن، ممکن کودک علائم دیگری از جمله موارد زیر را داشته باشد:
- تعریق
- لرز
- سردرد
- دردهای عضلانی
- بی‌اشتهائی
- تحریک‌پذیری
- ضعف عمومی
علت تب در کودکان
عفونت شایع‌ترین علت تب است. بیماری‌های ویروسی و باکتریایی شایع‌ترین بیماری هایی هستند که باعث بروز تب می‌شوند. این بیماری‌ها شامل موارد زیر هستند:
- سرماخوردگی
- گاستروانتریت (اسهال و استفراغ)
- عفونت‌های گوش
- خروسک
- عفونت‌های دستگاه تنفسی
- عفونت‌های دستگاه ادراری
علت قطع نشدن تب در کودکان چیست؟
تداوم تب با وجود اقدامات لازم، ممکن است نشانه ابتلای کودک به بیماری‌های باکتریایی جدی از جمله موارد زیر باشد:
- مننژیت: عفونت غشاهای محافظی که مغز و نخاع را احاطه کرده‌اند.
- سپتی سمی: عفونت شدید خون
- ذات‌الریه: عفونت و التهاب بافت ریه
در صورت عدم کنترل تب (بدون علائم دیگر طی ۲۴ ساعت و همراه با سایر علائم طی ۷۲ ساعت) باید به پزشک مراجعه کنیم.
علت تب بدون علائم دیگر چیست؟
تب علامت شایعی در کودکان خردسال است و معمولاً به دلیل عفونت‌های ویروسی ایجاد می‌شود و اغلب بدون مداخله درمانی از بین می‌رود. با این حال، گاهی اوقات تب به تنهایی می‌تواند نشانه یک بیماری جدی مانند عفونت باکتریایی شدید خون (سپتی سمی)، عفونت دستگاه ادراری، ذات الریه یا مننژیت باشد.
بنابراین در صورت بروز تب در کودکان کمتر از ۳ ماه و همچنین تداوم تب بعد از ۲۴ ساعت در کودکان بزرگتر از ۳ ماه، باید به پزشک مراجعه کنیم.
بیشتر بخوانید:
بهترین روش های کاهش استرس ، درمان خشکی پوست در سرما ، دستگاه بخور چیست؟ همه چیز درباره آن
تشخیص تب در کودکان
تشخیص تب با تب‌سنج شیشه‌ای یا دیجیتال؟
تب‌سنج‌های دیجیتال، به طور گسترده در دسترس بوده و دقیق‌ترین راه برای اندازه‌گیری دمای بدن هسند. انواع این تب‌سنج‌ها برای اندازه‌گیری دمای بدن به روش‌های مختلف موجود است.
تب‌سنج‌های شیشه‌ای حاوی جیوه به دلیل خطرات احتمالی قرار گرفتن در معرض جیوه (که سمی است) در صورت شکستن تب‌سنج توصیه نمی‌شوند. اگر دماسنج دیجیتالی در دسترس نیست، باید پیش از استفاده حتما تب‌سنج شیشه‌ای را به خوبی تکان دهیم.
انواع دیگری از تب‌سنج‌ها از جمله نواری و پستانکی نیز موجود است. با این حال، این‌ها به اندازه تب‌سنج‌های دیجیتال دقیق نیستند و توصیه نمی‌شوند.
بهترین راه برای اندازه‌گیری دمای بدن کودک چیست؟
بهترین راه برای اندازه‌گیری دمای کودک به عوامل مختلفی بستگی دارد. برای کودکانی که می‌توانند به خوبی تب‌سنج را زیر زبان نگه دارند (معمولاً کودکان بزرگتر از چهار یا پنج سال)، دما را می‌توان با دقت به روش دهانی اندازه‌گیری کرد. برای نوزادان و کودکانی که نمی‌توانند تب‌سنج را زیر زبان نگه دارند، می‌توان دما را از زیر بغل اندازه‌گیری کرد. اگر دمای زیربغل بیش از ۳۷.۲ درجه سانتیگراد باشد و این نگرانی وجود داشته باشد که کودک بیمار است، ممکن است اندازه‌گیری دمای مقعدی ضروری باشد. اندازه‌گیری دمای مقعدی، به کمک تب‌سنج مناسب، برای نوزادان از بدو تولد تا سه ماهگی مناسب است.
دمای اندازه‌گیری شده از گوش یا پیشانی دقت کمتری نسبت به دمای اندازه‌گیری شده از راه مقعدی یا دهانی دارد.
تخمین دما با لمس کودک دقیق نیست. این روش به شدت به دمای فردی که پوست کودک را لمس می‌کند، بستگی دارد.
نحوه اندازه‌گیری دما بدن کودکان به روش‌های خاص
اندازه‌گیری دمای مقعدی
برای اندازه‌گیری دمای بدن از راه مقعد تهیه تب‌سنج مخصوص از داروخانه ضروری است.
کودک یا شیرخوار را به شکم می‌خوابانیم.
انتهای تب‌سنج مخصوص اندازه‌گیری دمای مقعدی را با مقدار کمی وازلین چرب می‌کنیم.
به آرامی تب‌سنج را در مقعد کودک قرار دهید تا نوک نقره‌ای آن قابل مشاهده نباشد.
تب‌سنج را در جای خود نگه می‌داریم. یک تب‌سنج شیشه‌ای پس از حدود دو تا سه دقیقه، دمای بدن کودک را نشان می‌دهد، در حالی که بیشتر تب‌سنج‌های دیجیتال به کمتر از یک دقیقه زمان نیاز دارند.
اندازه‌گیری دمای دهانی
اندازه‌گیری دما از طریق دهان نیز زمانی قابل اعتماد است که کودک حداقل ۴ ساله باشد. در اینجا با روش صحیح اندازه‌گیری دما از طریق دهان آشنا می‌شویم:
- حداقل 30 دقیقه بعد از اینکه کودک خوراکی یا نوشیدنی سرد یا گرم خورده است، صبر می‌کنیم.
- تب‌سنج را با آب خنک و صابون می‌شوییم.
- نوک تب‌سنج را زیر زبان کودک قرار می‌دهیم. باید از کودک بخواهیم که دماسنج را با لب‌های خود، و نه با دندان، نگه دارد.
باید از فرزندمان بخواهیم دهان را بسته نگه دارد. یک تب‌سنج شیشه‌ای حدود ۳ دقیقه طول می‌کشد تا دمای بدن را به درستی نشان دهد. بیشتر تب‌سنج‌های دیجیتال این کار را در کمتر از ۱ دقیقه انجام می‌دهند.
اندازه‌گیری دمای زیر بغل
باید سر تب‌سنج را زیر بغل کودک قرار دهیم. زیر بغل باید خشک باشد.
با نگه داشتن آرنج کودک روی قفسه سینه به مدت چهار تا پنج دقیقه می‌توانیم تب‌سنج را در جای خود نگه داریم.
*بهتر است از دماسنج جیوه‌ای در کودکان استفاده نشود؛ زیرا در صورت شکستن، ما و کودکمان در معرض سمیت جیوه قرار خواهیم گرفت.
پیشگیری از بروز تب در کودکان
ممکن است با کاهش قرار گرفتن در معرض بیماری‌های عفونی بتوانیم از بروز تب نیز جلوگیری کنیم. در اینجا به چند راهکار که می‌توانند کمک کننده باشند، اشاره می‌کنیم:
- واکسیناسیون
- رعایت دستورالعمل‌های بهداشت عمومی برای پوشیدن ماسک و فاصله گذاری اجتماعی
- به فرزندان خود بیاموزیم که دست‌های خود را مرتب بشوید، به خصوص قبل از غذا خوردن، بعد از استفاده از توالت، پس از تماس با فردی که بیمار است، بعد از نوازش حیوانات و استفاده از وسایل نقلیه عمومی
- به فرزندان خود نشان دهیم که چگونه دست‌های خود را به طور کامل بشوید.
- برای مواقعی که به آب و صابون دسترسی نداریم، ضدعفونی کننده دست همراه خود داشته باشیم.
- به فرزندان خود بیاموزیم که هنگام سرفه کردن دهان و هنگام عطسه بینی خود را بپوشاند.
- از استفاده مشترک از ظروف غذایی خودداری کنیم.
درمان تب در کودکان
آیا باید تب فرزند خود را درمان کنیم؟
درمان تب مزایا و معایبی دارد. تب ممکن است در مبارزه با عفونت نقش داشته باشد، اما همچنین می‌تواند باعث ناراحتی کودک شود.
میزان تب کودک همیشه بهترین شاخص تعیین نیاز کودک به درمان نیست. بلکه مهم نحوه رفتار و ظاهر کودک است. تب معمولاً با علائم دیگری همراهی دارد. برخی از این علائم، مانند بی‌حالی شدید، تنفس سخت یا سفتی گردن، نیاز به ارزیابی توسط پزشک دارند، حتی اگر تب وجود نداشته باشد.
در بیشتر موارد، می‌توان کودک مبتلا به تب را در خانه تحت نظر گرفت یا درمان کرد. با این حال مهم است که بدانیم چه زمانی کودک تب‌دار باید توسط پزشک ارزیابی شود، چه زمانی لازم است تب کنترل شود و چه زمانی می‌توان کودک را بدون کنترل تب تحت نظر گرفت.
دستورالعمل‌های ارائه‌شده در این قسمت کلی هستند و در همه موقعیت‌ها کاربرد ندارند. در صورتی که در مورد فرزند خود سوالی داشتیم یا نگرانیم، باید برای مشاوره با پزشک فرزند خود تماس بگیریم.
درمان تب کودکان با داروها (داروهای تب بر برای کودکان)
مؤثرترین راه برای درمان تب کودکان استفاده از داروهایی مانند استامینوفن یا ایبوپروفن است. این داروها می‌توانند ناخوشی کودک را کاهش داده و دمای کودک را بین ۱ تا ۱.۵ درجه سانتیگراد کاهش دهند. مصرف آسپیرین برای کودکان زیر ۱۶ سال توصیه نمی‌شود.
استامینوفن ممکن است هر چهار تا شش ساعت در صورت نیاز تجویز شود، اما نباید بیش از پنج بار در ۲۴ ساعت داده شود. استامینوفن نباید در کودکان کمتر از سه ماه بدون مشورت با پزشک استفاده شود. دوز استامینوفن بر اساس وزن کودک محاسبه می‌شود.
ایبوپروفن ممکن است هر شش ساعت یکبار تجویز شود. این دارو نباید برای کودکان کمتر از شش ماه استفاده شود. دوز ایبوپروفن بر اساس وزن کودک محاسبه می‌شود.
تجویز ترکیبی استامینوفن و ایبوپروفن یا استفاده متناوب از استامینوفن و ایبوپروفن، احتمال تجویز دوز اشتباه یکی از داروها را افزایش می‌دهد و به طور معمول توصیه نمی‌شود.
داروهای تب‌بر باید فقط در صورت نیاز تجویز و پس از برطرف شدن علائم قطع شوند.
نوشیدن مایعات در دمان تب کودکان
تب ممکن است خطر کم آبی بدن کودک را افزایش دهد. برای کاهش این خطر، باید کودک خود را به نوشیدن مقدار کافی مایعات تشویق کنیم. کودک مبتلا به تب ممکن است احساس گرسنگی نکند و لازم نیست او را مجبور به غذا خوردن کنیم. با این حال، مایعاتی مانند شیر، شیر خشک و آب باید به طور مکرر به کودک داده شوند.
کودکان بزرگتر ممکن است بتوانند ژله، سوپ یا بستنی یخی بخورند. اگر کودک بیش از چند ساعت تمایلی به نوشیدن مایعات ندارد یا قادر به نوشیدن مایعات نیست، باید با پزشک مشورت کنیم.
استراحت در درمان تب کودکان
تب باعث می‌شود کودک بیشتر احساس خستگی و درد کند. در این مدت، باید کودک خود را تشویق کنیم تا هر اندازه که می‌خواهد استراحت کند. اگر کودک احساس بهتری پیدا کرد، لازم نیست او را مجبور به خوابیدن یا استراحت کنیم. کودک می‌تواند ۲۴ ساعت پس از قطع تب، به مدرسه یا فعالیت‌های دیگر بازگردد.
پاشویه در درمان تب کودکان
پاشویه به اندازه داروهای تب‌بر موثر نیست و به طور کلی توصیه نمی‌شود. نباید از الکل برای این کار استفاده کنیم زیرا در صورت جذب از طریق پوست خطر سمیت دارد.
درمان تب و لرز در کودکان
اگر فرزندمان تب و لرز دارد، اقدامات زیر ممکن است کمک کننده باشد:
- استفاده از داروهای تب‌بر برای کنترل تب
- گرم کردن کودک ولی نه بیش از حد: می‌توانیم کودک را با یک پتوی سبک گرم نگه داریم تا در هنگام تب دچار لرز نشود، فقط باید دقت کنیم که در این کار زیاده‌روی نکنیم. در صورت بهبودی، برای جلوگیری از گرم شدن بیش از حد، پتوی اضافه را برداریم و لباس‌هایی مناسب آب و هوا به کودک بپوشانیم، نه بیش از حد.
- مایعات: مصرف مایعات شفاف در هنگام بیماری با تب بسیار مهم است.
درمان و کنترل تب بعد از واکسیناسیون کودکان
اگر پس از واکسیناسیون فرزندمان تب کرد، باید کارهای زیر را انجام دهیم:
- مطمئن شویم که کودک با لایه‌های زیادی لباس یا پتو پوشیده نشده باشد
- به او مایعات فراوان بخورانیم
- می‌توانیم به کمک قطره، شربت یا سوسپانسیون استامینوفن یا ایبوپروفن تب کودک را کنترل کنیم
می‌توانیم از پزشک یا مراقب بهدشتی نیز در این زمینه راهنمایی‌های لازم را دریافت نماییم.
لازم به یادآوری است که بدون مشورت با پزشک به کودکان زیر ۱۶ سال آسپیرین ندهیم.
تب به‌طور معمول در اکثر بیماری‌های ویروسی دو تا سه روز طول می‌کشد. در این مدت با از بین رفتن اثر داروی ضد تب، تب مجددا ایجاد می‌شود. در نتیجه، نیاز به استفاده مجدد داروی ضد تب وجود دارد. توجه داشته باشیم که تنها هنگامی که دوره بیماری ویروسی تمام شده باشد، تب از بین خواهد رفت و با قطع داروی ضد تب، تب مجدد ایجاد نمی‌شود. این موضوع معمولا بعد از روز چهارم اتفاق می‌افتد.
عوارض تب در کودکان
کودکان بین ۶ ماه تا ۵ سال در معرض افزایش خطر تشنج ناشی از تب هستند.
چه زمانی باید تب کودک توسط پزشک ارزیابی شود؟
در شرایط زیر باید با پزشک مشورت کنیم:
- نوزادانی که کمتر از سه ماه سن دارند و دمای مقعدی آنها 38 درجه سانتیگراد یا بیشتر است. این کودکان تا زمانی که با پزشک خود مشورت نکرده‌ایم، نباید تب‌بر (مثلاً استامینوفن) دریافت کنند.
- کودکان سه ماهه تا سه ساله که دمای مقعدی آنها 38 درجه سانتیگراد یا بیشتر برای مدت بیش از سه روز است یا بیمار به نظر می‌رسند (مثلاً بی‌قرار است یا از نوشیدن مایعات امتناع می‌کند).
- کودکان 3 تا 36 ماهه که دمای مقعدی آنها 38.9 درجه سانتیگراد یا بیشتر است.
- کودکان در هر سنی که دمای دهانی، مقعدی، گوشی یا پیشانی آنها 40 درجه سانتیگراد یا بیشتر باشد یا دمای زیر بغل آنها 39.4 درجه سانتیگراد یا بیشتر باشد.
- کودکان، با هر سنی، که تشنج ناشی از تب دارند. تشنج ناشی از تب زمانی رخ می‌دهد که دمای کودک (شش ماه تا شش ساله) بیش از 38 درجه سانتیگراد باشد.
- کودکان در هر سنی که بیش از هفت روز متوالی تب بدون هیچ علامت دیگری دارند، حتی اگر تب فقط چند ساعت طول بکشد.
- کودکان در هر سنی که تب دارند و بیماری‌های زمینه‌ای مزمن مانند بیماری قلبی یا سرطان دارند.
- کودکانی که همراه تب، بثورات پوستی جدید دارند.
چه زمانی باید سریعا کودک خود را به علت تب به اورژانس برسانیم؟
در صورتی که حتی با یکی از شرایط زیر مواجه شدیم باید کودک خود را به نزدیک‌ترین مرکز اورژانس برسانیم:
- کودک ما همراه با تب بسیار بی‌حال شده باشد و یا دارای علائم زیر باشد:
- سختی در بیدار شدن
- سفتی گردن
- اشکال در نفس کشیدن
- عدم توانایی نوشیدن مایعات
- گریه کردن بدون اشک
- خشک بودن پوشک بیش از 8 ساعت
- خشکی دهان با لب‌های ترک خورده
